اهمیت دوام ساختمان‌های مسکونی در توسعه پایدار شهری
دوام و عمر مفید ساختمان‌های مسکونی از جمله شاخص‌های مهم در ارزیابی کیفیت محیط زیست شهری و بهره‌وری اقتصادی در حوزه ساخت‌وساز به شمار می‌رود. در سال‌های اخیر، کاهش عمر مفید ساختمان‌ها در بسیاری از مناطق شهری کشور به یکی از دغدغه‌های اصلی مهندسان، سیاست‌گذاران و شهروندان تبدیل شده است. عواملی نظیر استفاده از مصالح نامرغوب، نبود طراحی مهندسی دقیق، کمبود نیروی متخصص و مهم‌تر از همه، ضعف در نظارت فنی و عدم رعایت استانداردهای ساختمانی، از جمله دلایل عمده کاهش دوام ساختمان‌ها محسوب می‌شوند. در این مقاله تلاش شده است تا نقش نظارت فنی و استانداردسازی در افزایش دوام ساختمان‌های مسکونی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.
نظارت فنی بر پروژه‌های ساختمانی، به عنوان یکی از ارکان اصلی تضمین کیفیت ساخت، همواره نقش کلیدی در حفظ ایمنی، عملکرد صحیح اجزای سازه‌ای و در نهایت دوام ساختمان ایفا می‌کند. نظارت فنی به معنای بررسی و کنترل دقیق اجرای عملیات ساختمانی از مرحله پی‌ریزی تا پایان نازک‌کاری، مطابق با نقشه‌ها و مشخصات فنی مصوب است. عدم حضور فعال مهندس ناظر در کارگاه‌های ساختمانی، کوتاهی در ثبت گزارش‌های فنی و نبود هماهنگی میان ناظر، طراح و مجری می‌تواند موجب بروز خطاهایی شود که اثرات بلندمدتی بر کیفیت و دوام سازه خواهند داشت. در بسیاری از پروژه‌های مسکونی، ضعف در سیستم‌های نظارتی منجر به اجرای ناقص جزئیات فنی، استفاده نادرست از مصالح ساختمانی و گاهی حتی حذف برخی مراحل حیاتی در ساخت می‌شود.
نقش کلیدی نظارت فنی در کیفیت و دوام ساخت‌وساز
ضعف‌های اجرایی، مستقیماً بر عمر مفید ساختمان اثرگذار بوده و در درازمدت هزینه‌های سنگینی را به مالکان و ساکنان تحمیل می‌کند. استانداردسازی فرآیند ساخت‌وساز، به معنای تدوین و اجرای دستورالعمل‌ها، مقررات و آیین‌نامه‌های فنی لازم برای تضمین حداقل کیفیت مورد انتظار در پروژه‌های ساختمانی است. در کشور ما، آیین‌نامه‌هایی نظیر مقررات ملی ساختمان، استانداردهای سازمان نظام مهندسی و دستورالعمل‌های وزارت راه و شهرسازی به منظور کنترل کیفیت ساخت تدوین شده‌اند. با این حال، چالش اصلی نه در نبود استاندارد، بلکه در ضعف اجرای آن‌ها در سطح پروژه‌هاست. در کشورهای پیشرفته، پایبندی به استانداردهای ساخت نه‌تنها الزامی قانونی، بلکه فرهنگی تثبیت‌شده میان مهندسان و مجریان است.
در مقابل، در برخی پروژه‌های مسکونی داخلی، عدم الزام‌آوری استانداردها یا نبود نظارت کافی در اجرای آن‌ها باعث شده کیفیت ساخت در سطح مطلوبی قرار نگیرد. به عنوان مثال، استفاده از مصالح غیر استاندارد یا بهره‌گیری از نیروی کار غیرماهر، در کنار بی‌توجهی به الزامات آیین‌نامه‌ای در طراحی و اجرای سازه‌ها، از جمله عوامل تهدیدکننده دوام ساختمان‌ها هستند. استانداردسازی همچنین امکان مقایسه کیفیت ساخت در پروژه‌های مختلف را فراهم می‌سازد و شرایطی را برای ارزیابی بهتر عملکرد سازندگان ایجاد می‌کند. با استفاده از شاخص‌های استاندارد، می‌توان میزان انطباق یک پروژه با الزامات فنی و مهندسی را سنجید و در صورت لزوم، اقدامات اصلاحی مناسب را اعمال کرد.
ضرورت اجرای استانداردها و ارتقاء دانش فنی نیروی انسانی
شاخص‌های استاندارد برای نهادهای نظارتی، سرمایه‌گذاران، و خریداران واحدهای مسکونی، اطمینان خاطر بیشتری فراهم می‌آورد. یکی دیگر از مؤلفه‌های مؤثر در ارتقاء کیفیت ساخت و افزایش دوام ساختمان‌ها، توجه به آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی درگیر در پروژه‌های ساختمانی است. مهندسان ناظر، مجریان فنی و کارگران ساختمانی باید به‌صورت مستمر با آخرین یافته‌ها، استانداردها و تکنولوژی‌های روز آشنا شوند. بدون تردید، آموزش‌های دوره‌ای، برگزاری کارگاه‌های تخصصی و تشویق به اخذ گواهینامه‌های فنی معتبر می‌تواند نقش مهمی در ارتقاء کیفیت و دوام سازه‌ها ایفا کند. در شرایط کنونی، بسیاری از چالش‌های موجود در پروژه‌های ساختمانی ناشی از فقدان دانش کافی و به‌روز نبودن اطلاعات فنی افراد فعال در این صنعت است.
اگر مهندس ناظر از آخرین تغییرات آیین‌نامه‌ای بی‌اطلاع باشد یا کارگران با روش‌های نوین اجرای سازه‌ها آشنا نباشند، احتمال بروز خطاهای اجرایی و کاهش کیفیت ساخت افزایش می‌یابد. بنابراین، ایجاد نظام آموزشی کارآمد که همه سطوح نیروی انسانی را پوشش دهد، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. افزایش تعامل میان نهادهای مسئول: دوام ساختمان‌های مسکونی، نتیجه یک همکاری چندجانبه میان نهادهای مختلف از جمله شهرداری‌ها، سازمان نظام مهندسی، وزارت راه و شهرسازی، شرکت‌های مهندسی مشاور و سازندگان است. تقویت ارتباط میان این نهادها، از طریق ایجاد سامانه‌های نظارتی یکپارچه، تبادل اطلاعات فنی و برگزاری جلسات هماهنگی منظم می‌تواند به بهبود اجرای استانداردها و ارتقاء فرآیند نظارت کمک کند.
تعامل بین نهادهای مسئول و راهکارهای راهبردی برای افزایش دوام ساختمان
در شرایطی که نهادهای متولی به‌صورت جزیره‌ای عمل کنند، امکان بروز تخلفات و کاهش کیفیت ساخت افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، ایجاد بسترهای قانونی برای پاسخگویی و شفاف‌سازی عملکرد نهادها می‌تواند ضریب اعتماد عمومی به فرآیند ساخت‌وساز را افزایش دهد. مشارکت نهادهای دانشگاهی و پژوهشی در تدوین استانداردها و به‌روزرسانی آیین‌نامه‌ها نیز به ارتقاء سطح علمی و فنی مقررات کمک خواهد کرد. این تعامل سازنده می‌تواند به تدوین راهکارهایی عملیاتی و بومی‌سازی‌شده منجر شود که بیشترین تطابق را با شرایط کشور داشته باشند. در راستای افزایش دوام ساختمان‌های مسکونی، مجموعه‌ای از راهکارهای راهبردی می‌تواند نقش مؤثری در بهبود وضعیت موجود ایفا کند.
در نهایت، افزایش دوام ساختمان‌های مسکونی مستلزم رویکردی چندبعدی شامل تقویت نظارت فنی، اجرای دقیق استانداردهای ساخت، ارتقاء دانش فنی نیروی انسانی و بهبود هماهنگی میان نهادهای مسئول است. بی‌توجهی به هر یک از این مؤلفه‌ها می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری بر کیفیت زندگی شهروندان، ایمنی سازه‌ها و اقتصاد خانوارها داشته باشد. آینده ساخت‌وساز در کشور، وابسته به ایجاد نظامی منسجم و کارآمد در زمینه نظارت و استانداردسازی است که در آن کیفیت، اصل خدشه‌ناپذیر در تمامی مراحل ساخت تلقی شود. اتخاذ رویکردی علمی، اجرایی و هماهنگ در این مسیر می‌تواند نقش بنیادینی در ارتقاء سطح ایمنی، آسایش و رضایت‌مندی ساکنان ایفا کند و مانع از اتلاف سرمایه‌های ملی گردد.
دیدگاهتان را بنویسید